Zakaz konkurencji członków zarządu

Jeśli jesteś stałym czytelnikiem mojego bloga, to wiesz już, że zajmuję się również kwestią zakazów konkurencji, czy to związanych z umowami o pracę, czy to z umowami „cywilnoprawnymi” (np. zlecenie). Dzisiaj kilka słów o zakazie konkurencji obowiązującym członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych.

Doświadczenie pokazuje, że szczególnie w małych spółkach, gdzie skład wspólników pokrywa się w dużej mierze ze składem zarządu, członkowie zarządu bardzo często prowadzą również własną działalność gospodarczą, niekiedy pokrywająca się z przedmiotem działalności spółki. Przypuszczam, że jest to wynikiem tego, że w takich spółkach członkowie zarządu traktują spółkę po prostu jako swoją własność (czy też jako jedną z form prowadzenia przez siebie działalności). Na spotkaniach, kiedy zwracam członkom zarządu uwagę na tę kwestię, zazwyczaj pokazuję na krzesła zajmowane przez członków zarządu oraz na jakieś puste krzesło i mówię, że na tym pustym krześle „siedzi” właśnie spółka – osoba odrębna od wspólników i osoba odrębna od członków zarządu. Nie bez powodu spółki z o.o. i akcyjne są „osobami prawnymi”. Jakkolwiek by to nie brzmiało, pamiętaj, że spółka powinna być w obrocie traktowana jako odrębna osoba i to osoba, która ma własne interesy, chronione zresztą przez przepisy prawa. A przepisy te dotyczą m.in. zakazu konkurencji członków zarządu.

W przypadku spółek z o.o. i spółek akcyjnych są to przepisy art. 211 (sp. z o.o.) i 380 (S.A.). Oba przepisy są w zasadzie takie same i mówią, że członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Jeżeli umowa spółki (statut) nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powołania zarządu.

Nawet zatem jeśli członek zarządu jest zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę i nawet jeśli nie zawarł na podstawie Kodeksu pracy odrębnej umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, to na podstawie powyższych przepisów jest zobowiązany do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec spółki. Chyba że oczywiście posiada zgodę spółki.

Przepisy te regulują dwie formy działalności konkurencyjnej: „zajmowanie się interesami konkurencyjnymi” oraz „uczestnictwo” w konkurencyjnej spółce bądź osobie prawnej.

Pamiętaj, że zajmowanie się interesami konkurencyjnymi może polegać nie tylko na działalności obejmującej przedmiot działalności spółki wpisany do umowy spółki, lecz także inną działalność, która faktycznie prowadzi do naruszenia lub zagrożenia interesów spółki. Interesem konkurencyjnym będzie zatem działalność powiązana z działalnością spółki w ten sposób, że nie jest ona obojętna dla prawnej i gospodarczej sytuacji spółki. Działalność taka będzie w szczególności miała miejsce, jeżeli wystąpi identyczność bądź podobieństwo przedmiotów działalności oraz element rywalizacji pomiędzy podmiotami.

Z kolei spółką konkurencyjną może być jakakolwiek spółka (cywilna czy handlowa), której interesy są konkurencyjne wobec interesów naszej spółki.

Jeśli chodzi o uczestnictwo w „spółkach konkurencyjnych”, powyższy zakaz obejmuje działalność jako:

• wspólnik spółki cywilnej,
• wspólnik spółki osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej),
• członek organu spółki kapitałowej,
• członek organu w innej konkurencyjnej osobie prawnej,
• wspólnik konkurencyjnej spółki kapitałowej (sp. z o.o., spółki akcyjnej) w przypadku posiadania co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Umowa spółki bądź statut nie powinny ograniczać powyższego ustawowego zakazu konkurencji. Jeżeli członek zarządu ma prowadzić działalność konkurencyjną, to właściwą formą zezwolenia mu na to jest zgoda udzielona przez spółkę. Niektórzy przyjmują natomiast, że umowa spółki może poszerzyć zakaz konkurencji wynikający z powyższych przepisów. Tak samo zakaz ten można rozszerzyć w odrębnej umowie o zakazie konkurencji.

Jakie są skutki naruszenia zakazu konkurencji określonego w powyższych przepisach? Członek zarządu będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności m.in.:

• organizacyjnej – może zostać odwołany ze swej funkcji,
• odszkodowawczej – na podstawie art. 293 Kodeksu spółek handlowych; zgodnie z tym przepisem członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy.
• karnej – na podstawie art. 296 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (przepis ten zawiera jeszcze szereg szczególnych sytuacji, w których odpowiedzialność karna będzie złagodzona bądź zaostrzona).

Pamiętaj również, że jeśli członek zarządu jest zatrudniony w spółce na umowę o pracę, to odpowiedzialność za złamanie zakazu konkurencji będzie dodatkowo określona w Kodeksie pracy. A jeśli zawarto na innej podstawie umowę o zakazie konkurencji, to członek będzie odpowiadał (w tym odszkodowawczo) również za niewykonanie tej umowy.

Jeśli zatem jesteś członkiem zarządu spółki z o.o. lub spółki akcyjnej, to pamiętaj o powyższych ograniczeniach. I pamiętaj, że jeśli nawet jesteś równocześnie wspólnikiem takiej spółki, to sam ten fakt nie zwalnia Cię z zakazu konkurencji.

Dariusz Mojecki

Radca prawny

Kraków