Przejęcie bazy klientów przez byłego pracownika jako wykorzystanie tajemnicy przedsiębiorstwa pracodawcy

Boisz się, że odchodzący pracownik założy własną działalność i przejmie Twoich klientów? Nie wiesz, czy przysługują Ci w takiej sytuacji jakiekolwiek środki ochrony? Ten artykuł jest właśnie dla Ciebie. Przychodzą do mnie klienci – przedsiębiorcy z pytaniem, co zrobić w sytuacji, w której były pracownik kopiuje bazę klientów i wykorzystuje ją we własnej działalności. I często okazuje się, że przed skopiowaniem bazy nie zostały podjęte żadne środki ochrony. Nie zostały zawarte umowy o zachowaniu poufności, a dane klientów były dostępne dla wszystkich pracowników itp. Z tego wpisu powinieneś dowiedzieć się przede wszystkim, że konieczne jest podjęcie działań profilaktycznych. Zacznij od lektury tego wpisu i zastanów się, jakie środki ochrony możesz podjąć w swojej firmie.

Jednym z cenniejszych aktywów każdego przedsiębiorcy jest baza klientów. Wiedzą o tym i przedsiębiorcy i ich pracownicy, a szczególnie ci pracownicy, którzy zamierzają odejść z firmy i rozpocząć działalność gospodarczą konkurencyjną wobec swojego pracodawcy. Nierzadkie są sytuację, w których odchodzący pracownik kopiuje bazę klientów i rozpoczyna własną działalność, rozsyłając oferty w celu przejęcia klientów byłego pracodawcy. Czy byłemu pracodawcy przysługują wtedy jakieś środki ochrony? Poniżej postaram się odpowiedzieć na to pytanie. Pomijam tutaj takie środki ochrony przedsiębiorcy, jak zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a skoncentruję na ochronie samej bazy klientów jako tajemnicy przedsiębiorstwa.

Wpis ten powstał z uwagi na to, że wielu przedsiębiorców nie zdaje sobie sprawy z możliwości dochodzenia swoich praw w sytuacji, gdy były pracownik wykorzystuje ich bazę klientów. A poszkodowany może skorzystać nie tylko z instrumentów przewidujących odpowiedzialność cywilną sprawcy, ale i przepisów przewidujących odpowiedzialność karną. Przedsiębiorca, którego bazę klientów bezprawnie przejęto, nie stoi na straconej pozycji, a odpowiednio szybka i zdecydowana reakcja może być decydująca dla utrzymania własnej pozycji na rynku.

Podstawowe pytanie, jakie rodzi się w opisanej powyżej sytuacji, dotyczy możliwości ochrony bazy klientów na podstawie przepisów o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Baza klientów jako tajemnica przedsiębiorstwa

Art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zakazuje przekazywania, ujawniania lub wykorzystania cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycia od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy.

Tajemnicą przedsiębiorstwa są nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

W pierwsze kolejności należy wskazać, że powyższy przepis stanowi jeden z wyjątków od zasady, że czyn nieuczciwej konkurencji może zostać popełniony wyłącznie przez innego przedsiębiorcę. Art. 11 ust. 2 mówi bowiem, że powyższy czyn nieuczciwej konkurencji może popełnić również osoba, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego – przez okres trzech lat od jego ustania, chyba że umowa stanowi inaczej albo ustał stan tajemnicy. Tym samym czyn nieuczciwej konkurencji można przypisać również byłemu pracownikowi, niezależnie od tego, czy po ustaniu stosunku pracy będzie on prowadził własną działalność gospodarczą czy nie.

Aby jednak można sięgnąć do opisanej wyżej ochrony, konieczne jest ustalenie, czy baza klientów w ogóle może stanowić element tajemnicy przedsiębiorstwa. W pierwszej kolejności trzeba zbadać, czy taka baza stanowi informację posiadającą wartość gospodarczą. I w przeważającej części przypadków taka kwalifikacja będzie właściwa. Autorzy prawniczych opracowań co do zasady zgadzają się z tym, że w konkretnym wypadku baza klientów może stanowić chronioną informację posiadającą wartość gospodarczą. Na taki charakter bazy klientów wskazuje się również w orzecznictwie (por. np. postanowienie Sądu Antymonopolowego z dnia 30 października 1996 r., sygn. XVII Amz 3/96).

Istotniejszym warunkiem ochrony bazy klientów jest jednakże konieczność ustalenia, że baza taka miała charakter poufny – stanowiła tajemnicę. Aby w konkretnym wypadku baza została uznana za tajemnicę:

• baza nie może być ujawniona do wiadomości publicznej,
• przedsiębiorca musi podjąć niezbędne działania w celu zachowania jej poufności.

O poufności bazy można mówić, gdy przedsiębiorca kontroluje krąg osób, które mają do niej dostęp. O ustaniu stanu poufności z reguły nie będzie można mówić, gdy do bazy klientów ma dostęp pewien oznaczony krąg pracowników, o ile oczywiście przedsiębiorca zachowuje kontrolę nad ilością i charakterem tych osób. Przykładowo w wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r., sygn. I PK 207/06 Sąd Najwyższy wskazał, że „podaniem do wiadomości publicznej nie jest jednak ujawnienie tych informacji własnym pracownikom w czasie, gdy byli zatrudnieni”. Wydaje się oczywiste, że skoro elementem bazy są dane klientów, to dostęp do bazy, poza przedsiębiorcą bądź wspólnikami czy członkami zarządu spółki, muszą mieć pracownicy zajmujący się kontaktami z klientami, w tym w szczególności pracownicy działu handlowego.

Szczególnie ważne jest ustalenie, że przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania jej poufności. W orzecznictwie wielokrotnie wskazuje się, że w pierwszej kolejności pracodawca powinien poinformować pracowników, że baza klientów stanowi informację poufną. Przykładowo w wyroku z dnia 3 października 2000 r., sygn. I CKN 304/00 Sąd Najwyższy wskazał, że „na przedsiębiorcy spoczywa dodatkowy ciężar podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych i porządkowych w celu utrzymania danej wiadomości w tajemnicy. Powinien on ponadto poinformować pracownika o poufnym charakterze wiedzy, techniki, urządzenia itp., co jednak nie oznacza, że osoby, które przypadkowo weszły w posiadanie danej informacji, są zwolnione od obowiązku zachowania tajemnicy”. Takie poinformowanie pracowników może co do zasady nastąpić także w sposób dorozumiany (np. poprzez dopuszczenie do bazy danych jedynie bardzo ograniczonego kręgu pracowników), jednakże najlepiej będzie, aby każdy z pracowników został wprost poinformowany o poufności bazy klientów.

Przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie precyzują, jakie środki mogą zostać uznane za „niezbędne” w celu zachowania poufności bazy klientów. W konkretnych sytuacjach o „niezbędności” środków decydować będą m.in. wielkość przedsiębiorstwa, liczba pracowników, typ nośników danych, na których zapisana jest baza klientów itp. Środki, które będą „niezbędne” i wystarczające w małej firmie, mogą okazać się niewystarczające w firmie dużej.

Do środków ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, w zależności od konkretnej sytuacji, mogą należeć np.:

• ograniczenie dostępu do pomieszczeń, w których przetwarzane są dane,
• kontrola dostępu do komputerów, laptopów, telefonów, na których można odczytać dane z bazy (hasła, kody PIN itp.),
• ochrona sieci informatycznych,
• klauzule poufności w umowach,
• kontrola obiegu dokumentacji w firmie.

Podsumowując, nieuczciwa konkurencja może polegać na skopiowaniu i wykorzystaniu bazy klientów byłego pracodawcy. Przedsiębiorcy będzie przysługiwała ochrona przed przejęciem bazy klientów przez byłego pracownika, jeżeli:

• w danych okolicznościach baza miała wartość gospodarczą,
• baza nie została ujawniona do wiadomości publicznej,
• przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania poufności.

Poszkodowanemu przedsiębiorcy przeciwko byłemu pracownikowi, który przejął chronioną bazę klientów, przysługiwać będą środki wymienione w art. 18 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji tj. żądania:

• zaniechania niedozwolonych działań;
• usunięcia skutków niedozwolonych działań;
• złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
• naprawienia wyrządzonej szkody,
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Na koniec należy przypomnieć, że ujawnienie bądź wykorzystanie tajemnicy przedsiębiorstwa może stanowić przestępstwo opisane w art. 23 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Art. 23. 1. Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.

Jeśli spotkałeś się z nieuczciwym przejmowaniem bazy klientów, możesz podzielić się swoimi doświadczeniami w komentarzu. A jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w tym zakresie, skontaktuj się z moją Kancelarią.

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w ochronie tajemnic Twojej firmy, zapraszam Cię do kontaktu:

tel. +48 505 975 749

e-mail: info@kancelariamojecki.pl

A jeśli spotkałeś się z opisywanym problemem i chcesz podzielić się swoimi doświadczeniami, to pozostaw komentarz pod tym artykułem.