Czy osoby prawne mają dobra osobiste?

Czym są dobra osobiste?

Dobra osobiste kojarzą się przede wszystkim z prawami osobistymi człowieka. Słownik PWN mówi, że dobra osobiste to „godność i prawa osobiste człowieka, takie jak wolność, nietykalność, ochrona zdrowia, prawo do prywatności” (http://sjp.pwn.pl/szukaj/dobra-osobiste.html). Również Kodeks cywilny wprost wymienia tylko dobra osobiste człowieka:

Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Kodeks cywilny przewiduje również jednocześnie, że:

Art. 43. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych jest zatem jak najbardziej możliwa. Ochrona przysługuje również tzw. „ułomnym osobom prawnym”, czyli jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (należą do nich m.in. spółki osobowe – np. spółka jawna i partnerska – spółki kapitałowe w organizacji i in.; dla ułatwienia w dalszej części tekstu będą posługiwał się tylko pojęciem osoby prawne, ale będzie to również oznaczało tzw. ułomne osoby prawne).

Zgodnie z popularną definicją zaprezentowaną w jednym z orzeczeń Sądu Najwyższego, „dobra osobiste osób prawnych – to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1986 r., sygn. II CR 295/86).

Kodeks cywilny jednakże wprost nie wymienia konkretnych dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym. Odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych oznacza, że tylko niektóre z dóbr określonych w art. 23 Kodeksu cywilnego mogą przysługiwać osobom prawnym. W orzecznictwie przyjmuje się, że do dóbr osobistych osób prawnych mogą należeć przykładowo:

• nazwa (firma),
• renoma,
• dobre imię,
• oznaczenia indywidualizujące,
• tajemnica korespondencji,

i inne.

Naruszenie dóbr osobistych osób prawnych

W dobie Internetu, w tym różnorakich portali pozwalających na ocenę przedsiębiorców, nietrudno o naruszenie dóbr osobistych innej osoby, w tym osoby prawnej. Ktoś, kto zetknął się z nieuczciwym (choćby w jego mniemaniu) działaniem jakiejś firmy, nie omieszka poinformować o tym np. na Facebooku. Tak samo popularne są ostrzeżenia, że dana firma jest niesolidnym dłużnikiem, choćby nie zapłaciła tylko jednej faktury. Tego typu publikacje, jeżeli są nieprawdziwe bądź nierzetelne, mogą narazić przedsiębiorcę na utratę dobrego imienia (renomy). Jakie zatem roszczenia mogą przysługiwać osobom prawnym w razie naruszenia ich dóbr osobistych? Tę kwestię porusza odpowiednio stosowany art. 24 Kodeksu cywilnego:

Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Bardzo istotnym elementem środków ochrony osoby, której dobra osobiste zostały naruszone, jest zawarte w powyższym przepisie domniemanie bezprawności („…chyba że nie jest ono bezprawne”). To zatem pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych powinien wykazać fakt istnienia okoliczności usprawiedliwiających naruszenie dóbr osobistych.

Ochrona renomy firmy

Zapytasz, dlaczego zajmuję się tym zagadnieniem na blogu o nieuczciwej konkurencji? Dlatego, że również ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji daje możliwość takich dóbr osób prawnych, jak np. renoma.

„Renoma przedsiębiorstwa rozumiana jako ogół pozytywnych wyobrażeń i ocen konsumentów o wyrobach tego przedsiębiorstwa, może być traktowana jako dobro osobiste osoby prawnej” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 1995 r., sygn. I ACr 1013/95).

Renomę mogą naruszać nieprawdziwe bądź nierzetelne publikacje na temat danej osoby prawnej. Takie działanie uzasadnia ochronę na powyższej podstawie. Ale naruszenie interesów osoby prawnej może nastąpić również np. poprzez nieuczciwe wykorzystanie jej renomy. W takiej sytuacji można sięgnąć po ochronę, jaką przyznaje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a w szczególności art. 3 ust. 1 tej ustawy:

Art. 3. 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.

Warunkiem uznania danego działania za czyn nieuczciwej konkurencji jest m.in. to, aby sprawca naruszenia był przedsiębiorcą.

Za Sądem Najwyższym można przyjąć, że „dobrym obyczajem w rozumieniu art. 3 u.z.n.k. jest […] niepodszywanie się pod firmę i renomę konkurencyjnego przedsiębiorstwa” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r., sygn. V CSK 241/08). Jeżeli zatem podszywanie się pod renomę osoby prawnej zagraża bądź narusza jej interesy, sprawcy można przypisać czyn nieuczciwej konkurencji. W konsekwencji poszkodowany może dochodzić roszczeń na podstawie art. 18 omawianej ustawy. Do tych roszczeń zalicza się m.in. żądania:

• zaniechania niedozwolonych działań;
• usunięcia skutków niedozwolonych działań;
• naprawienia wyrządzonej szkody;
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.

Podsumowując ten temat, należy podkreślić, że osobom prawnym jak najbardziej przysługują dobra osobiste, a ich ochrona odbywa się na takich zasadach, jak w przypadku osób fizycznych. Niektóre dobra osób prawnych (np. renoma) mogą być chronione również na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.